Karsinogenez Nedir ve Karsinogeneze Neden Olan Etkenler Nelerdir? Karsinogenez Aşamaları

Karsinogenez, kanser gelişimine yol açan süreçleri ve mekanizmaları ifade eden bir terimdir. Bu süreç, normal hücrelerin kanserli hücrelere dönüşmesini içerir. Karsinogenez genellikle bir dizi genetik ve moleküler değişiklikle ilişkilidir ve kanser hücrelerinin anormal büyüme ve çoğalma yeteneğine sahip olmalarına neden olur.

Okumadan önce bakılması tavsiye edilen terimler:

• Kanser: Vücuttaki hücrelerin kontrolsüz bir şekilde büyüyüp çoğalması sonucu oluşan bir hastalık.

• İnvazyon: Kanser hücrelerinin çevre dokulara yayılması ve bu dokuları etkilemesi.

• Metastaz: Kanser hücrelerinin başlangıç ​​noktasından uzaklaşarak vücudun başka bölgelerine yayılması.

• Proliferasyon: Kanser hücrelerinin hızlı ve anormal bir şekilde çoğalması.

• Neoplazm: Kontrolsüz hücre büyümesinin bir sonucu olarak oluşan anormal doku büyümesi veya tümör.

• Lümen: Bir organın veya damarın iç kısmında bulunan boşluk veya kanal.

• Letal: Ölümcül veya ölümle sonuçlanan.

• İrreversible: Geri dönülemez veya tersine çevrilemez olan.

• Malign: İnvaziv ve kötü huylu olarak nitelendirilen kanser türleri için kullanılan bir terim.

Karsinogeneze Neden Olan Etkenler

Karsinogeneze neden olan etkenleri üç başlık altında inceleyebiliriz. Bunlar: Kimyasal karsinogenez, fiziksel karsinogenez ve biyolojik karsinogenezdir.

1. Kimyasal Karsinogenez

Sigara, arsenik, krom bileşenleri vb. maddelerdeki kimyasal içeriklerin neden olduğu karsinogenez çeşididir. Bu etkenler DNA zedelenmesi ve DNA üzerinde kırıklıklar gibi mutasyonlara neden olur. Tümör için temel alt yapıyı oluşturur.

2. Fiziksel Karsinogenez

Radyasyonik etkiler ve UV gibi etkenler sonucu normal hücrelerin kromozom yapılarının anormal hale dönüşmesidir. DNA zincirleri kopar ve kromozom parçaları yer değiştirir.

3. Biyolojik Karsinogenez

Onkojenik virüsler sonucu meydana gelen tümör oluşum etkenleridir. Enfekte olması sonucu genlerin yapı, fonksiyon ve ekspresyonlarında değişiklikler meydana gelir. Bu değişim sonrasında oluşan genlere onkogenler denilmektedir. Meydana gelen bu hataları baskılaması gereken tümör baskılayıcı genlerin de yapılarında meydana gelen değişiklikler sonucunda oluşması gereken baskılama işlemi gerçekleşememekte ve bu etkenler kansere yol açmaktadır.

Karsinogenez Aşamaları

1. İnitiation (Başlangıç)

Bu aşamada karsinogeneze neden olan etkenler sonucu hücre yapılarında geri dönüşümsüz mutasyonlar meydana gelmektedir. Mutajenik etkilerin hücrenin çoğalmasında kritik bir öneme sahip bir gende mutasyon oluşturması ile başlar. Oluşan mutasyonun letal olmaması gerekir.

• Oluşabilecek Muhtemel Mutasyonlar

  • Nokta mutasyonlar

  • Frameshift mutasyonlar

  • Kromozom sayısındaki değişiklikler

2. Promotion (Tetikleme)

Hormonlar, beslenme ve sigara gibi etkenler sonucu değişime uğrayan hücrelerde daha fazla değişiklikler meydana gelir. Tümörleşmiş hücrelerin proliferasyonlarını destekleyen ajanlarla etkileşmeleridir. Bu tarz bir proliferasyon başka spontan mutasyonların ortaya çıkmasına yol açar.

• Bu değişiklikler

  • Epigenetik olaylar

  • Mitojenik (mutajenik olmayan) uyarıcı hücre çoğalması

  • Mutasyona uğramış hücrelerin klon oluşma yeteneğini artırır.

3. Progression (İlerleme)

Kanser oluşum sürecinin son aşamasıdır. İrreversible ve metastaza yol açabilen bir süreçtir. Tümör hücreleri kendi büyüme faktörlerini sentezleyerek büyüme hızlarını artırır. Transforme olmuş hücrelerin sırasıyla lokal büyüme, invazyon ve metastaz geliştirmeyi başardıkları aşamadır.

• Bu aşamada

  • Genetik kararsızlığa neden olan daha fazla mutasyonun meydana gelmesi

  • İflamatuar immün hücrelerin tümörün bulunduğu noktaya çekilmesi

  • Anjiyogenez sürecinin hızlanması

  • Metastatik özelliklerin kazanılması

  • Anti-tümör immün hücrelerinin baskılanması

Kanser Hücresinin Yolculuğu

İlk olarak ajanlar sayesinde mutasyonlar oluşur ve farklılaşarak yayılır. Neoplazm (kanser hücresinin doku oluşturması) tetiklenir, hücre kendi kendine büyüme faktörleri salgılamaya başlar, invazyon ve metastaz gerçekleşemeye başlar. MMP (matrix metodo proteaz) proteinleri parçalamaya başlar ve tümör hücreleri dışarıya çıkarlar. Ardından büyüme faktörleri salgılanır (VEGF) ve tümöre doğru bir lümen oluşumu başlar. Kanser hücreleri lümenler vasıtasıyla atıklarını atar ve metastaz özelliği kazanarak farklı doku ve organlara geçiş yaparlar. Bulunduğu doku veya organ içerisinden farklı bir organ veya dokuya geçiş yapabilmesi için damar içerisinden çıkış yapması gerekmektedir. Damarı geçiş yaptığı organ içerinden parçalar ve organa geçiş yapar. Bulunduğu organda mutasyon birikimi gerçekleşir ve tümör hücreleri normal hücre gibi davranırlar ve lenfositler tarafından tanınamaz.

Kanser Gelişimi

Tümör Başlangıcı

Bir tek hücrenin çoğalmasına neden olan mutasyon sonucudur.

Tümör İlerlemesi

Hücre çoğalmasında paralel olarak tümör hücrelerinden oluşan hücre topluluğu da giderek büyür ve bu topluluktaki diğer hücrelerde de mutasyonlar gelişir. Bazı mutasyonlar hücreye daha hızlı çoğalma gibi avantajlar kazandırır ve tümör klonu içerisinde baskın hale geçerler. Bu hücrelerin bazılarında hızlı çoğalma, invazyon, metastaz gibi özellikleri kazanmasıyla avantajlı yeni bir hücre klonu ortaya çıktığından bu işleme klonal seçilim adı verilir. Klonal seçilim tümör gelişimi boyunca devam eder ve tümörler bu nedenle daha hızlı çoğalarak malign özellik kazanırlar.

Hücresel düzeyde kanserin gelişimi mutasyonları içeren çok aşamalı bir süreç sonunda; çoğalma, canlı kalma, invazyon ve metastaz yetenekleri artan hücrelerin seçilmesi şeklinde ortaya çıkar.