Mimar Sinan ve Mimarî Mucizesi Süleymaniye

Mimar Sinan ve Eserleri

Mimar Sinan, on altıncı yüzyıl Osmanlı’sında dokuz milyon metrekarelik alanda 81 cami, 51 mescit, 55 medrese, 26 darülkurra, 17 türbe, 17 imarethane, 3 darüşşifa (hastane), 5 su yolu, 8 köprü, 20 kervansaray, 36 saray, 8 mahzen ve 48 hamam olmak üzere toplam 375 eser inşa etmiştir. Yüze yakın eseri restore etmiştir. Mimar Sinan bu eserlerin tümünü 50 yaşından sonra yapmıştır.

Çıraklık eserini Şehzade Camisi olarak ifade eden Mimar Sinan, Süleymaniye Camisi için kalfalık eseri olduğunu belirtmiştir. Prut köprüsünü inşa ettikten sonra Osmanlı başmimarı olmuştur. Başmimar olduktan sonraki ilk eseri Haseki Sultan Camisi’dir.

Görsel: Bağlantı

Mimar Sinan, kullandığı inşaat tekniklerini hiçbir zaman açıklamamıştır.

Büyükçekmece Köprüsü ve Şehzade Camisi

Yaptığı Büyükçekmece Köprüsü, Osmanlı’nın en uzun köprülerinden biri olmuştur. Bu köprünün temelinde 20 binden fazla kazık kullanılmıştır. Şehzade Camisi’ni, Kanuni Sultan Süleyman’ın ölen oğlu Şehzade Mehmet için inşa etmiştir. Cami, o dönemde İstanbul’un tam ortasına yapılmıştır. Mimar Sinan, üçgenin ağırlık merkezini hesaplayarak İstanbul’un ortasını bulmuştur.

Süleymaniye Camisi’nin İnşaatı ve Temel Teknikleri

1549 yılında Süleymaniye Camisi’nin temeli için ilk kazma vurulduğunda Mimar Sinan 59 yaşındaydı. Cami tamamlandığında Osmanlı coğrafyasının en büyük camisi olmuştur. 70 hektarlık alanda 15 yapı inşa edilmiştir. Bu cami, Sultan Süleyman’ın kendi adına yaptırdığı tek camidir. Mimar Sinan, kıyamete kadar ayakta kalacak bir cami vaat etmiştir. Süleymaniye Camisi, geçen beş asırda yaşanan 89

Görsel: Bağlantı

depremden hasar almadan çıkmıştır. Günümüze kadar yalnızca dört kez restore edilmiştir.

Yerleşkesi 108 bin metrekarelik bir alandadır. 150 metreye 70 metre ölçülerinde ve 6 metre derinliğinde bir temel çukuru açılmıştır. 100 binden fazla ton hafriyat boşaltılmıştır. Temelin açılması 1,5 yıl sürmüştür. Temel taşı konulduktan sonra inşaat iki yıl boyunca toprak üzerine çıkmamıştır. Uzayan süre o dönemde dedikodulara yol açmıştır. Mimar Sinan, zeminin sıkışmasını beklemiştir. Temelde yaklaşık 30 bin dev kazık kullanarak temelin sıkışmasını sağlamış ve temele esneklik katmıştır. Temel basamaklı şekilde tasarlanmıştır; bu, binanın zemine daha hafif oturmasını ve depreme karşı dayanıklı olmasını sağlamıştır.

Temelin korozyona uğramaması ve kuru kalması için dehlizler, havalandırma ve su kanalları oluşturulmuştur. Binanın altındaki su kanalları bir noktada birleşerek 250 metre uzaklıktaki Haliç’e kadar uzanır. Caminin temeli üç yılda toprak üzerine çıkmıştır.

Görsel: Bağlantı

Harç ve Malzeme Kullanımı

Süleymaniye inşaatında Mimar Sinan, kendine özgü tarifiyle hazırladığı, beton kadar dayanıklı bir harç kullanmıştır. Horasan harcından neredeyse iki kat daha dayanıklı olan bu harç, Mimar Sinan’ın kimya bilgisinin ürünüdür. Klasik Horasan harcına deve kuşu yumurtası, soğan ve peynir gibi doğal ürünler eklemiştir. Bu ürünler, harçtaki protein ve kükürt gibi bileşenlerin oranlarını artırmıştır. Böylece çok dayanıklı bir harç elde edilmiştir.

Mimar Sinan ayrıca kurşun kenet sistemiyle yapıdaki taşları birbirine kenetlemiştir. Bu yöntem, binaya esneklik sağlamıştır.

Görsel: Bağlantı

Kubbe ve Fil Ayakları

Binanın omurgasını dört büyük fil ayağı oluşturur. Bu fil ayaklarının her biri 8 bin ton ağırlığındadır ve 9 metre yüksekliktedir. Bu dört sütun, 976 ton ağırlığındaki ve 27,5 metre çapındaki dev kubbeyi ayakta tutar; bina yükünün yarısını taşır. Kalan yarısı, duvarlar tarafından taşınır. Günümüz teknolojisiyle böyle bir kubbe inşa etmek neredeyse imkânsızdır.

Doğu-batı hattında, iki yarım kubbeyle bu dev kubbe desteklenir. Mimar Sinan’ın 13 bilinmeyenli bir denklem kullandığı ve beşinci bir işlem uyguladığı iddia edilmektedir. Cami tamamlandığında yükü 68 bin tonu bulmuştur. Mimar Sinan, çağının ötesinde bir iş çıkararak yığma inşaat sistemiyle iskelet inşaat sistemini harmanlamıştır. Ağırlık kuleleri, payandalar ve bağlantı kemerleri statik açıdan çok dengeli ve uyumlu şekilde ayarlanmıştır.

Görsel: Bağlantı

Selimiye Camisi ve Pandantif Hesapları

Edirne’de bulunan Selimiye Camisi’nin kubbesi, Süleymaniye’nin kubbesinden 3 metre daha büyüktür, iki kat daha ağırdır ve 40 metre yüksekliktedir. İntegral işlemi o dönemde yoktur; ancak Mimar Sinan, pandantifleri matematiksel olarak hesaplamayı başarmıştır.

Minare Tasarımı ve Esneklik

Süleymaniye’nin minarelerinde çelik iskelet kullanılmamıştır; minareler yığma taştan yapılmıştır. 56 metre uzunluğunda iki ve 75 metre uzunluğunda iki toplamda 4 minaresi vardır.

O dönemde yüksek bina inşa etmek için tabanın da genişletilmesi zorunluydu; yani bina yüksekliği ile genişliği arasında doğru bir orantı vardı. Mimar Sinan’ın 4,5 metre çapında ve 75 metre yüksekliğinde minareler inşa etmesi, 16. yüzyılın ötesinde bir iştir. Minarelerde kurşun kenet sistemi kullanılmıştır. Taşlar yatay ve dikey doğrultuda birbirine bağlanmış, taşlara açılan delikler kurşunla doldurulmuştur. Kurşun kenet sistemi, minarelere muhteşem bir esneklik payı sağlamıştır. 75 metrelik minarelerin en uç noktalarındaki esneme payı 46 santimetre olarak hesaplanmıştır. Yani 18 Ağustos Depremi’nin yedi katı şiddetindeki bir depremde bile minareler yıkılmaz.

Japonya’nın elastik eklem sisteminden 500 yıl önce, Mimar Sinan’ın bu derecede kusursuz bir iş çıkarması takdire şayandır. Günümüz teknolojisiyle yapılan aynı boyuttaki bir minarenin esneme payı 13 santimetredir.

Selimiye Camisi'nin Minareleri

Mimar Sinan ustalık eseri olarak nitelendirdiği Selimiye Camisi’nde 85 metre yüksekteki 4 minareyi 3,5 metre çapta yükseltmeyi başarmıştır. O dönemde genişlik/yükseklik oranı 1/8’ken Mimar Sinan bu oranı 1/22’ye çıkararak yine mühendislik becerisini konuşturmuştur. 3 şerefeli minareler yapan Mimar Sinan bir minarenin içerisine 3 farklı yol yapıp her şerefeye farklı bir yoldan çıkılmasını başarmıştır. Bu detay Mimar Sinan’ın uzay geometrisinde de ileri seviyede olduğuna işarettir.  

İşçilik, Altın ve Yapım Süreci

Süleymaniye Camisi’nin inşaatı yedi yıl sürmüş, 3 bin 500 işçi çalışmış ve 4 milyon iş saatinde tamamlanmıştır. 3 bin 200 kilogram altın harcanmıştır. Mimar Sinan, Selimiye’yi inşa edene kadar Osmanlı’nın en büyük mabedi olmuştur. Süleymaniye Camisi için “sadeliğin zarafete dönüştüğü yer” ifadesi kullanılmıştır. Örneğin cami içerisinde az çini kullanılmış, ancak en kıymetli çiniler tercih edilmiştir. Pencerelerin vitrayları da aynı şekilde kalitelidir.

Aydınlatma, İs Yönetimi ve Akustik

Mimar Sinan, Süleymaniye’nin aydınlatılmasında kandiller ve şamdanlar kullanmıştır. Kandillerden ve şamdanlardan çıkan islerin camiye zarar vermemesi için bir çözüm yolu bulmuştur. Hava akımını ayarlayarak islerin “is odasında” toplanmasını sağlamıştır.

Görsel: Bağlantı

İs odasında biriken isler duvarlardan kazınıp hacca giden develerin hörgüçlerine bağlanmıştır. Hörgüçte sallanan küllerden is mürekkebi elde edilmiştir. İs mürekkebi, en değerli mürekkeplerden biridir ve bu mürekkeplerle binlerce yazma eser oluşturulmuştur. Bu yazma eserlerin birçoğu günümüzde Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi’nde muhafaza edilmektedir.

Mimar Sinan, Süleymaniye Camisi’nde sesi dört kat yavaşlatan bir akustik oluşturmuştur. Ses, havada normale göre dört kat daha uzun süre kalmaktadır. Beş asırdır bu akustik bozulmamıştır. İmamdan 70 metre uzakta olan bir kişi, hiçbir ses teknolojisi kullanılmadan imamı duyabilmektedir. Bu akustiği kubbeye yerleştirdiği 255 içi boş su küpüyle sağlamıştır. Bu su küpleri, sesin her noktada eşit dağılmasını sağlar ve imamın sesi caminin her köşesinden duyulabilir.

Haşereler ve Doğal Çözümler

Mimar Sinan, haşereleri camiden uzak tutmak için 60 tane deve kuşu yumurtası kullanmıştır; çünkü haşereler, deve kuşu yumurtasının kokusundan rahatsız olmaktadır.

Mimar Sinan'ın Türbesi

Mimar Sinan ölmeden 1 yıl önce türbesini yapmıştır. Türbe Süleymaniye Camisi’nin yanı başındadır. Mimar Sinan bu yapıyı pergel şeklinde tasarlamıştır.

Görsel: Bağlantı

Kaynaklar:

• https://tr.wikipedia.org/wiki/Mimar_Sinan#Es

• https://tr.wikipedia.org/wiki/Mimar_Sinan#K%C3%B6keni_ve_dev%C5%9Firilmesierleri

• https://tr.wikipedia.org/wiki/Mimar_Sinan

• https://istanbultarihi.ist/312-suleymaniye-camii-ve-kulliyesi

• https://www.milliyet.com.tr/gundem/suleymaniye-camisinin-gizli-dehlizi-2299814

• https://www.youtube.com/watch?v=a7cu_RZfrPo&pp=ygULbWltYXIgc2luYW4%3D

• https://www.youtube.com/watch?v=vaqIaCFI3wo&pp=ygULbWltYXIgc2luYW4%3D

• https://www.youtube.com/watch?v=ITPIAoDaRlY&pp=ygULbWltYXIgc2luYW4%3D

• https://www.youtube.com/watch?v=waaex1_4E2M&pp=ygULbWltYXIgc2luYW4%3D

• ChatGPT

• Microsoft Copilot