Uyuz Hastalığı Nedir? Etkeni ve Bulaş Yolları Nelerdir?

Okumadan önce bakılması tavsiye edilen terimler:

Stratum korneum: Latince bir terimdir ve cildin en dış tabakasını ifade eder. Bu tabaka, cildin dış yüzeyini oluşturur ve vücudu dış etkenlere karşı korur. Stratum korneum, ölü cilt hücreleri ve keratin proteinlerinden oluşur ve cildin nem dengesini korumak için önemli bir rol oynar. Ayrıca, cildin dış ortamdaki zararlı maddelerden ve mikroorganizmalardan korunmasına yardımcı olur. Bu tabaka, cilt sağlığının korunması için düzenli olarak bakım ve temizlik gerektirir.

Uyuz tüm dünya üzerinde görülen, potansiyel olarak tüm insanları enfekte eden istilacı bir hastalıktır. İki ana başlık altında incelenen klinik uyuz çeşidi bulunmaktadır. Bunlar kabuklu uyuz ve klasik uyuzdur(Vasanwala et al., 2019).  Hastalık etkeni insana özgü olan bir patojendir (Sacoptes scabiei varietas hominis). Yetişkin dişi akarların boyutları 0,3 x 0,4 mm boyutlarında iken erkek akarların boyutları dişi akarların boyutlarından neredeyse iki kat daha büyüktür. Akarlar sıcak insan vücudu yüzeyinde yaklaşık 2,5 cm hareket kabiliyetine sahiptirler. Taşınma işlemi kaşınma sırasında gerçekleşir. Kaşınan bölgeden el yüzeyine tutunan akar başka bir uzvu veya bölgeyi kaşıma sırasında kaşınan yeni ortama aktarılırlar.

Bu sayede bütün vücut üzerine yayılım sağlarlar. Dişilerin hamile kalması sonucu stratum korneumda yuva adı verilen yüzeysel geçitler kazarlar. Dişilerin geçitlerde ilerlemesi günde yaklaşık 0,5-5 mm’dir. Yuvaya yerleşen dişiler dört ila altı hafta olan ömürlerinin geriye kalan kısmını bu yuva içerisinde geçirirler. Bulundukları yuvaya günde iki ila üç yumurta bırakırlar. Larvalar yumurta içerisinden iki ila üç gün içerisinde çıkarlar ve kutanöz yüzeye doğru ilerlerler. Bu ilerleme sonucunda larvalar cilt kırışıklıklarında ve kıl foliküllerinde dönüşümlerine devam ederek 9 – 17 gün içerisinde üremeye hazır, cinsel açıdan olgun akarlara dönüşürler ve burada çiftleşirler. Erkek akarların kısa bir süre sonra yaşamları son bulur, hamile kalan dişiler ise deri içerisine geri dönerek döngüye yeniden başlamış olur.

Akarlar insan vücudu dışında da yaşamlarını sürdürmeye devam edebilirler. Normal oda sıcaklığı (21° C) bulunan ortamlarda ve nispeten %40 – 80 nemli ortam koşullarında 24 ila 36 saat boyunca bulaş potansiyellerini koruyabilirler. Hava sıcaklığının daha düşük olduğu ve nem koşullarının daha yüksek olduğu ortamlarda yaşamlarını daha uzun sürdürebilirler. Bir insan tek bir hamile akar ile veya birkaç larva ile hastalığa maruz kalabilmektedir. Yaygın uyuz hastalıklarında bir bebeğin emzirilmesi veya kucaklanması, cinsel ilişki veya emzirme gibi 5 – 10 dakikalık yoğun bir cilt teması yeterli olmaktadır.

Akarların cilde nüfuz etmesi 30 dakikadan daha az bir süre gerektirir. Nüfuz etme işlemi gerçekleşene kadar etken yıkanabilir veya silinerek ortadan kaldırılabilirler. El sıkışmak, sarılmak ve tıbbi muayeneler yaygın uyuzun bulaşması için yeterli temas yoğunluğu ve süresine sahip değildir. Yaygın uyuz hastalığına maruz kalanlar genellikle aynı aile üyeleri veya ortak yaşam alanlarında barınan kişilerdir. Yaygın uyuz hastalığı patojeninin günlük kullanım eşyalarından, örneğin; tekstil ürünleri mobilya ürünleri, bulaşması nadir olarak görülmektedir lakin göz ardı edilemeyecek bir durumdur. Etkenin bulaşması cilt üzerinde bulunan akar yoğunluğuna ve bedensel temasın süresi ile doğru orantılıdır(Sunderkötter et al., 2021).

Hastalık belirtileri arasında:

1. Kaşıntı: En yaygın belirti kaşıntıdır. Kaşıntı, özellikle gece artabilir ve enfekte olan kişinin uyku düzenini bozabilir.

2. Cilt döküntüleri: Küçük kırmızı lekeler, kabarcıklar veya küçük sivri noktalar şeklinde olabilir. Bu döküntüler genellikle parazitin yumurtaları veya dışkıları nedeniyle ortaya çıkar.

3. Deride izler: Kaşınma sonucu ciltte çizikler, kesikler veya lezyonlar oluşabilir.

4. Deride kabuklanma: Uyuz enfeksiyonu tedavi edilmediğinde, ciltte kabuklanma veya kabuklanma görülebilir.

5. Ağrı ve rahatsızlık: Kaşıntı nedeniyle ciltte ağrı ve rahatsızlık hissedilebilir.

6. Enfeksiyon: Uyuz döküntüleri, kaşınma nedeniyle ciltte açık yaralara veya çatlaklara neden olabilir ve bu da enfeksiyon riskini artırabilir.

Kaynak:

• Sunderkötter, C., Wohlrab, J., & Hamm, H. (2021). Scabies: Epidemiology, Diagnosis, and Treatment. Deutsches Ärzteblatt International, 118(41), 695. https://doi.org/10.3238/ARZTEBL.M2021.0296

• Vasanwala, F. F., Ong, C. Y., Aw, C. W. D., & How, C. H. (2019). Management of scabies. Singapore Medical Journal, 60(6), 281. https://doi.org/10.11622/SMEDJ.2019058